Elk jaar kiezen veel mensen ervoor een eigen bedrijf te starten, omdat het werk in loondienst onvoldoende zin geeft, of misschien zelfs onvoldoende zin heeft. In Egypte kreeg tot voor kort iedere afgestudeerde automatisch een vaak nutteloze baan bij de overheid, met dramatische gevolgen. Zouden Nederlandse ambtenaren ook het idee hebben dat ze vastzitten in een bullshitbaan? Dat vroegen Geert-Jan Procee en ik ons af, afgelopen jaar. Hoe komt het toch dat zo veel mensen om ons heen, die een goede baan als ambtenaar bij het Rijk, de provincie of de gemeente hadden, hun baan opzeggen en voor zichzelf beginnen? We besloten dit verder te onderzoeken. Vrijheidsdrang? Werkdruk? Oninteressant werk? Of onzinnig werk? Zeggen ambtenaren hun “bullshitbaan” op om iets zinnigs te gaan doen?
Wat zijn bullshitbanen?
Bullshitbanen zijn banen waarvan degene die em doet, zelf zegt dat het werk onzin is. De term werd voor het eerst gebruikt door de antropoloog Graeber in 2013 in zijn essay On the Phenomenon of Bullshit Jobs. De term werd in Nederland vooral bekend dankzij Rutger Bregman van de Correspondent. Hij noemt bullshitbanen in zijn zoektocht naar mogelijkheden tot het invoeren van een basisinkomen.
Veel mensen vinden hun werk niet het allerleukste in hun leven. Volgens Keynes en anderen zouden we inmiddels heel veel minder kunnen werken. Toch blijft onze werktijd almaar stijgen en maken we steeds vollere dagen. Een deel van dat werk is, volgens Graeber, werkverschaffing en komt mede voort uit onze calvinistische overtuiging dat werkloos zijn slecht is.
Bullshitbanen kunnen afstompen, enorme stress veroorzaken en mensen doodongelukkig maken. Mensen voelen zich totaal nutteloos, ze dragen niks bij met hun werk. Kortom, geen gek idee om er mee te stoppen als dat kan en iets zinnigers te gaan doen.
Bullshitbanen bij de overheid?
Met de vraag “Denk je dat jouw baan een bijdrage levert aan de maatschappij?” onderzocht de Rotterdamse econoom Robert Dur hoe veel mensen in Nederland vinden dat zij een “socially useless job” hebben. Het blijkt dat 8% van de mensen vindt dat hun baan absoluut geen bijdrage levert aan de maatschappij en 17% twijfelt aan de waarde van de eigen baan.
In de publieke sector is dat echter 3 à 4%, en dat strookt niet met het klassieke idee dat nutteloos werk vooral door bureaucraten wordt gedaan.
De kanttekening die Dur daarbij zet, is dat het niet geldt voor de hele overheid: “vooral onder verpleegkundigen, brandweerlieden en onderwijzers zien we dat werkelijk 0% zegt dat hun baan onzin is. Maar bij ambtenaren en in het leger zie je weer percentages die dichter bij het gemiddelde liggen. Daar zitten dus ook mensen die hun baan nutteloos vinden.” Overigens vindt niet iedereen het erg om een zinloze baan te hebben.
Als Arabiste denk ik bij bullshitbanen steeds aan Egypte. Daar kreeg je vroeger automatisch een baan bij de overheid als je afstudeerde aan de universiteit. De Egyptische overheid had dan ook de hoogste loonkosten (als percentage van het BBP) ter wereld en ambtenaren hadden zo goed als niks te doen. Het afschaffen van al deze bullshitbanen bij de Egyptische overheid eind jaren negentig, leidde er toe dat Egypte nu een van de hoogste jeugdwerkloosheidscijfers ter wereld heeft, bijna 34%.
Wat hebben bullshitbanen te maken met zzp-en?
Het aantal ‘hybride werkers’ in Nederland neemt toe. Dat zijn mensen die naast hun baan in loondienst ook als zzp’er gaan werken. Ruim 47% van hen zoekt naar meer afwisseling en ontwikkeling op meerdere gebieden.
Daarnaast groeit het aantal zzp’ers in Nederland explosief. In 2017 waren er bijna 1,1 miljoen werkenden met een hoofdbaan als zzp’er. Daarmee maakten zij 12,3 procent van alle werkenden uit, terwijl dat in 2003 nog maar 8,1 procent was.
Jaarlijks starten er tussen de 120.000 en 140.000 Nederlanders een onderneming, 95% start als zzp’er. Waarom? Het CBS en TNO zochten dat in 2017 uit, en de meest gehoorde reden was dat mensen een nieuwe uitdaging zochten. Het werk in de arbeidsrelatie voldeed dus niet meer en gaf geen zin meer aan het leven. En een groot aantal mensen zoekt dan dus niet naar een andere baan maar begint voor zichzelf.
Zijn bullshitbanen de reden dat ambtenaren vertrekken en voor zichzelf beginnen?
Dat weten we nog niet en daarom willen we dat onderzoeken. Maar we kijken ook verder. Wat drijft ambtenaren om voor zichzelf te beginnen? Hoe doen ze dat en hoe succesvol zijn ze daarin? Hiervoor willen we graag met oud-ambtenaren spreken die voor zichzelf zijn begonnen.
Dus ken jij mensen die de overstap van ambtenaar naar zzp’er hebben gemaakt of in het proces zitten? Laat het ons weten en mail naar info@vanessalambrecht.nl
Vanessa Lambrecht en Geert-Jan Procee werken aan een boek over ambtenaren die zelfstandig ondernemer worden. In hun boek onderzoeken Lambrecht en Procee hoe de theorie van Jane Jacobs past bij de zoektocht van ambtenaren naar een zelfstandig bestaan. Daarnaast spelen ook de theorieën van Jan Rotmans over de veranderende samenleving en Rutger Bregmans ideeën over de toekomst van werk en de bullshit-jobs een grote rol. Lambrecht en Procee interviewen voor hun boek ambtenaren van het Rijk, de provincie en de gemeenten over hun overstap naar het zelfstandige bestaan. Ze onderzoeken waarom mensen de overheid willen verlaten om voor zichzelf te beginnen, ze geven advies hoe ambtenaren dat het beste kunnen doen, en ze inspireren ambtenaren hun droom te volgen.
Geert-Jan Procee schreef een blog over Jane Jacobs’ theorie over de fundamentele verschillen tussen publiek en privaat werk. Lees em hier.
